وضعيت ايران قبل از شروع جنگ: انقلاب اسلامي که از جهات متعدد با ساير انقلاب ها متفاوت بود. و در تعارض مستقيم با قدرت هاي سلطه گر قرار داشت. و همين تفاوت و تعارض باعث شده بود که غير پيش بيني باشد. و همين موضوع موجب نگراني قدرت هاي بزرگ شده بود. لذا از همان ابتد با مقابله ي همه جانبه وجدي انان مواجه شد. و قدرت هاي بزرگ براي اين که کشورهاي منطقه را همراه خود کنند. صدور انديشه هاي انقلاب اسلامي براي کشورهاي منطقه را خطرناک عنوان مي کردند.

و مدعي اين بودند انقلاب اسلامي درصدد سرنگوني حکومت هاي آنان است. امام خميني(ره) در تشريح صدور انقلاب مي فرمايد: «اين معني غلط را از صدور انقلاب برداشت نکنند که ما مي ‌خواهيم کشورگشايي کنيم. ما همه کشورهاي مسلمين را از خودمان مي ‌دانيم. همه کشورها بايد در محل خودشان باشند… معني صدور انقلاب ما اين است که همه ملت ها بيدار شوند و خودشان را از اين گرفتاري که دارند و تحت سلطه‌اي که هستند و از اين که همه مخازن آن ها دارد به باد مي ‌رود و خودشان به نحو فقر زندگي مي ‌کنند، نجات دهند… ما مي ‌خواهيم اين چيزي که در ايران واقع شد، اين بيداري و اين که خودشان را از ابرقدرت ها فاصله دادند و دست آن ها را از مخازن خود کوتاه کردند، اين در همه ملت ها و در همه دولت‌ ها واقع بشود، آرزوي ما اين است.» در اين دوره کشور با بحران و چالش هاي فراواني روبرور بود. از لحاظ سياسي، اقتصادي و فرهنگي. که اين فشارها عمدتاٌ ازسوي قدرت هاي بزرگ و کشورهاي منطقه اي به ايران تحميل مي شد. تا شايد بتوانند ايران را به پاي ميز مذکره بکشانند. در درون ايران گروه هاي سياسي اعم از منافقين، ملي مذهبي ها، ليبرال ها و جريان هاي سياسي ديگر که فکر مي کردند بدون حمايت قدرت هاي بزرگ نمي شود کشور را اداره کرد. با ايجاد غائله گنبد، کردستان، ترور شخصيت ها و آدم هاي موثر انقلاب اسلامي با تلاش در حذف نيروهاي انقلابي و وفادار به حضرت امام خميني(ره) خواهان بدست گرفتن حکومت و جدائي دين از سياست بودند. در حالي که حضرت امام خميني(ره) تاکيد بر پيوستگي دين و سياست داشت. چرا که انديشه ديني باعث استقلاق و عزت بود. در حالي که جدايي دين از سياست باعث همان وابستگي ها دوران طاغوت مي شد. که تمامي اين جريان ها وابسته به حمايت هاي قدرت هاي سلطه گر بود. اتقافات ديگري هم در اين دوره رخ مي دهد. تلاش براي کودتا توسط عوامل نظامي وابسته به خارج«کودتاي نوژه»، عمليات مستقيم نظامي (حمله به طبس) توسط آمريکا صورت گرفت.
از لحاظ ا قتصادي: مشکلات اقتصادي ايران در سال هاي ۵۸ و ۵۹ کمتر از مشکلات سياسي نبود، در سال هاي قبل از پيروزي به دليل اعتصابات انجام گرفته در بخش هاي اقتصادي کشور بويژه در شرکت نفت که اقتصاد ايران به فروش آن بستگي داشت، عملاً اقتصاد کشور فلج شده بود، تقريباً تمامي بنگاهاي تجاري و کارخانجات به علت وابستگي به خارج و بلوکه شدن دارائي هاي ايران در بانک هاي امريکا و تحريم اقتصادي ايران ازسوي امريکا تعطيل بودند. اگر چه بعد از پيروزي انقلاب اسلامي، به فرمان امام راحل(ره) کارگران و کارمنداني فعاليت خود را از نو آغاز کردند. لکن به دليل عدم انسجام سياسي در داخل و تحريک گروهک هاي وابسته حرکت اقتصادي شکل مناسبي نداشت. کشور شديداً در رکود اقتصادي بسر مي برد. از لحاظ فرهنگي هم دچار بحران بوديم زيرا در گذشته تقريباً فرهنگ غربي بر کشور حاکم بود.
شروع جنگ و اوضاع نظامي ايران: اوضاع نظامي ايران در سال هاي ۵۸ و ۵۹ به مراتب بدتر از اوضاع سياسي و اقتصادي بوده است. ارتش جمهوري اسلامي بعد از پيروزي انقلاب اسلامي در ۲۲ بهمن سال ۵۷ دچار تحولات عمده‌اي گرديد. زيرا ساختار ارتش متناسب با منافع شاه و اولويت‌ هاي سياسي امريکا در منطقه بوده است و با آن ساختار نمي ‌توانست در خدمت اهداف انقلاب اسلامي قرار گيرد. حضرت امام خميني (ره) ضمن تأکيد بر حفظ انسجام ارتش، فرصت لازم را در اختيار اين نيرو قرار داد تا ساختار جديد خود را بر مبناي معيارهاي ارتش مکتبي توسعه دهد، اما به دليل اين که سازمان و ارتش جمهوري اسلامي ايران پس از قطع وابستگي ها که تا عمق استخوان ارتش طاغوت نفوذ کرده بود و خروج کارشناسان نظامي و فرار فرماندهان نظامي به خارج از کشور که عمده فنون و تخصص‌ هاي نظامي را در اختيار داشتند. از ارتش و تصفيه امراي خائن و سرسپرده بخصوص بعد از کودتا نوژه و اقدامات دولت بازرگان مبني بر کاهش نيروهاي ارتش، به طوري که در تاريخ ۹/۲/۵۸ اعلام داشت که ايران به ارتش ۵۰۰ هزار نفري نيازي ندارد و تعداد ارتشيان کاهش خواهد يافت. و از سوي ديگر کاهش مدت خدمت سربازي از ۲۴ ماه به ۱۲ ماه و اعزام کادرهاي ارتش به محل هاي سکونت و زادگاه خود، و در اقدامي مشکوک در زمينه لغو قراردادهاي نظامي، از قبيل لغو قرارداد خريد شش فروند زيردريايي از آلمان و لغو قراردادهاي نظامي امريکا، که در مجموع کاهش توان نظامي و عدم امکان توسعه طرح هاي ساختاري ارتش هدف آن بوده است. از ديگر اقدامات دولت بازرگان است که سازمان ارتش را دچار تزلزل کرد. و شعارها انحلال ارتش از سوي گروهک هاي مخالف هماهنگ با سياست کاهش توان دفاعي ارتش از سوي ليبرال ها. و اين موضاعات باعث نوعي از هم گسيختگي در مجوعه ارتش بوجود آورد. بدليل شرايط خاص انقلاب اسلامي و مرحله دگرگوني و عبور ارتش از ارتش شاهنشاهي به ارتش اسلام به کندي پيش مي رفت ولي بعدها با حذف بني صدر با حاکميت نيروهاي خط امام بر ارتش اين تحول با سرعت زيادتر انجام شد. «طارق عزيز وزير امور خارجه عراق سه ماه قبل از حمله طي تحليلي از اوضاع ايران مي‌ نويسد: امروز ارتش ايران از هم پاشيده شده است» سپاه نيز بطور دائم درگير با ضد انقلاب بود و فرصت برپايي تشکيلات و سازماني که بتواند جلوي تهاجمي نظير حمله عراق را بگيرد پيدا نکرده بود و هم چنين در همين شروع جنگ جريان هاي حاکم بر کشور(گروه هاي ليبرال) بيشتر درصدد تضعيف سپاه بودند تا تقويت، چون سپاه وفادار به امام(ره) و نظام جمهوري اسلامي بود.

وضعيت بسيج هم مبهم بود، با وجود اين که سپاه پاسداران تشکيلات بسيج را سازماندهي کرده بود تا مدت ها اين کشمکش وجود داشته که بسيج وابسته به سپاه باشد يا نباشد. رژيم بعثي عراق با اطلاع کامل از وضعيت نظامي، سياسي و اقتصادي ايران در ۳۱ شهريور ۱۳۵۹ با تصميم و طرح قبلي و با هدف برانداختن نظام نوپاي جمهوري اسلامي جنگي تمام عيار را عليه ايران اسلامي آغاز کرد. صدام حسين رييس جمهور عراق با ظاهر شدن در برابر دوربين‌ هاي تلويزيون عراق با پاره کردن قرارداد ۱۹۷۵ الجزاير، آغاز تجاوز رژيم بعثي به خاک ايران را اعلام کرد. جنگي نابرابر در شرايطي به ايران اسلامي تحميل شد که از جانب استکبار جهاني بويژه آمريکا تحت فشار شديدي قرار داشت و در داخل کشور نيز جناح ‌هاي وابسته به غرب و شرق، با ايجاد هياهوي تبليغاتي و ايجاد درگيري ‌هاي نظامي در صدد تضعيف نظام بودند. امام خميني(ره) در مورخه ۳۱ شهريور ۱۳۵۹، در پيامي به مناسبت باز شدن مدارس درباره ي آغاز جنگ تحميلي فرمودند. «اين جنگ، جنگ با اسلام است به هواداري کفر و يک هم چنين جنگي برخلاف رضاي خداست. و خداي تبارک و تعالي نخواهد بخشيد بر اين کساني که بر ضد اسلام قيام کنند به واسطه ي همراهي با کفر.» هم چنين امام(ره) اولين فرمان خود را درباره جنگ در تاريخ ۱/۷/۱۳۵۹، صادر فرمودند.(۱) در اين ميان، به دليل حضور نيروهاي ليبرال در رأس امور، از جمله وجود بني صدر به عنوان رياست جمهوي، تحريمي داخلي عليه مدافعان انقلاب، صورت گرفت. و به شدت جلوگيري مي کرد از حضور سپاه و نيروهاي مردمي در جنگ و همواره ادعا مي کرد که اين ها دخالت غير تخصصي است در امور جنگ. و همين امر باعث شد که عراق موفق به تصرف شهرهاي مرزي از شمالي ترين نقطه تا سرانجام خرمشهر گرديد. حضرت امام خميني(ره) با توجه به موضع منفي بني صدر در قبال رزمندگان ارتش اسلام وي را در تاريخ۲۱/۳/۱۳۶۰ از فرماندهي نيروهاي مسلح عزل و بلافاصله مجلس عدم کفايت وي را تصويب کرد. وقتي امام خميني(ره) در مقام فرماندهي کل قوا بر لزوم شکسته شدن حصر آبادان تأکيد کردند ماشين پيشروي ايران در مسير باز پس ‌گيري مناطق اشغالي شروع به حرکت کرد. پس از عمليات ثامن‌الائمه که به محاصره آبادان پايان داد در عمليات طريق‌القدس رزمندگان اسلام بستان را آزاد کردند. دهلاويه، غرب شوش و دزفول در عمليات بزرگ فتح‌المبين آزاد شد و در نقطه اوج پيروزي ‌ها در عمليات بيت ‌المقدس خرمشهر نيز آزاد گشت. همه اين عمليات‌ ها به صورت مشترک و هماهنگ ميان نيروهاي ارتش و سپاه اعم از زميني و هوايي اجرا مي‌ شد….
پايان جنگ: جنگ هشت ساله که با تحريک و حمايت همه جانبه استکبار جهاني، توسط رژيم بعثي عراق بر مردم ايران تحميل شد، تنها محدود به خطوط مقدم جبهه ها نبود، بلکه تمام سرزمين اسلامي ما اعم از شهرها و روستاها را در برگرفت. تجاوز عراق به ايران که در۳۱ شهريور ۱۳۵۹(سپتامبر ۱۹۸۰)، آغاز شد و به مدت ۸ سال ادامه يافت، طولاني ترين و بي سابقه ترين جنگ متعارف قرن حاضر به شمار مي رود، چرا که جنگ جهاني اول و دوم مدتي کمتر از هشت سال ادامه يافتند و جنگ هاي ديگر، مانند جنگ ويتنام شمالي و جنوبي نيز به عنوان يک جنگ متعارف همانند جنگ ايران و عراق شناخته نشده است. تاريخ از هشت سال جنگ براي ايران، شرف و آزادگي و مقاومت و ايمان به خدا را در صفحات خود ثبت کرد، اما از متجاوز و متحدان او که طي هشت سال او را ياري و تشويق کردند، جز به زشتي ياد نخواهد کرد. امام خميني(ره) فرمودند: هر روز ما در جنگ برکاتي داشته‌ايم که در همه صحنه‌ ها از آن بهره جسته‌ايم. ما انقلاب مان را در جنگ به جهان صادر نموده‌ايم ما مظلوميت خويش و ستم متجاوزان را در جنگ ثابت نموده‌ايم. ما در جنگ پرده از چهره تزوير جهان‌ خواران کنار زده‌ايم. ما در جنگ دوستان و دشمنانمان را شناخته‌ايم. ما در جنگ به اين نتيجه رسيديم که بايد روي پاي خودمان بايستيم. ما در جنگ ابهت دو ابرقدرت شرق و غرب را شکستيم. ما در جنگ ريشه‌ هاي انقلاب پربار اسلامي‌ مان را محکم کرديم. ما در جنگ حس برادري و وطن ‌دوستي را در نهاد يکايک مردم مان باور کرديم. ما در جنگ به مردم جهان و خصوصا مردم منطقه نشان داديم که عليه تمامي قدرت ‌ها و ابر قدرت ‌ها مي‌ توان ساليان سال دفاع کرد.
بعد از جنگ: جنگ با تمام فراز و فرودهاي فراواني که در طول هشت سال دفاع مقدس داشت. به اتش بس ختم شد. اين آتش بس در هاله اي از ابهام قراردارد. تکليف بندهاي قعطنامه ۵۹۸ چه شد؟ کدام يک از بندهاي قعطنامه بطوري جدي پيگيري شد. اين دفاع مقدس از شروع تهاجم دشمن تا مقاومت و تنبه متجاوزهاي در طول هشت سال بيش از ۹۰ عمليات کوچک و بزرگ را در خود جاي داده است. تلخي ها و شيرني هاي بسياري را در يادها زنده مي کند. هر چند شروع جنگ تلخ بود. اما اين تلخي شيريني را به اين مردم هديه داد و که در حالت عادي براي رسيدن به آن ها بايد قرن ها تلاش کرد. بر پايه فرمايش حضرت امام خميني(ره) که فرموند جنگ تا پايان رفع فتنه بنابراين ما نمي توانيم پاياني براي جنگ(دفاع مقدس) تصور کنيم. امام فرموند جنگ نعمت است. اثار اين برکت نعمت شيرنيي ان همان آغاز جنگ(دفاع مقدس) است نه با پذيرش قعطنامه. چرا که عليرغم پيروزي قاطع رزمندگان اسلام (جمهوري اسلامي ايران) اين پيروزي به ذائقه رزمندگان اسلام و ملت ايران خوش و شيرين نيامد. زيرا حضرت امام خميني(ره) پذيرش قعطنامه را به جام زهر و تلخ تر از آن تعبير کردند. و در قستمي ديگر از سخنان خود خطاب به رزمندگان مي فرمايد: «فرزندان انقلابي ام، اي کساني که لحظه اي حاضر نيستيد که از غرور مقدس تان دست برداريد، شما بدانيد که لحظه لحظه عمر من در راه عشق مقدس خدمت به شما مي گذرد. مي دانم که به شما سخت مي گذرد، ولي مگر به پدر پير شما سخت نمي گذرد؟ مي دانم که شهادت شيرين تر از عسل در پيش شماست، مگر براي اين خادم تان اين گونه نيست؟ ولي تحمل کنيد که خدا با صابران است.» در حالي که شروع جنگ و ادامه ان را نعمت تلقي کردند. رزمندگاني که در طول دفاع مقدس حضور داشتند. به غير تکليف شرعي و احساس مسئوليتي که نسبت به دفاع مقدس داشتند. بعد از رضاي خدا دوست داشتند رهبر و مولاي آن ها پايان دفاع مقدس را شيرين تلقي کرده تا آن ها به اين شيرنيي افتخار کنند. در ضمن دفاع مقدس نه در جنگ بلکه در تمام عرصه هاي درون انقلاب خود را نشان داد. حتي در عرصه هاي امروز کشور خودنمايي مي کند. حتي حضرت امام(ره)3/12/1367 هفت ماه بعد از پذيرش قعطنامه در جمع طلاب مي فرمايد: جنگ ما جنگ حق و باطل بود. و تمام شدني نيست، جنگ ما جنگ فقر و غنا بود. جنگ ما جنگ ايمان و رذالت بود  و اين جنگ از آدم تا ختم زندگي وجود دارد. آيا با بيان اين گفتار مي شود پاياني براي دفاع مقدس را تصور کرد؟ که بر آن اساس بزرگ داشتي گرفت؟ «هدف از نامگذاري روزها و هفته‌ هاي خاص، بزرگداشت ارزش‌ ها و شناسايي پيوندهاي ديني، ملي، فرهنگي، علمي، سياسي، اقتصادي و اجتماعي در جامعه است که منجر به نوعي همکاري عمومي مي ‌شود.» ولي آغاز آن را چرا؟ مي شود به عنوان اولين گام براي دفاع از هر چه که بدست آورده اي جشن گرفت. بقول شهيد چمران وقتي شيپور جنگ نواخته مي شود مرد از نامرد مشخص مي شود.